Đau xương khớp là vấn đề phổ biến ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nhiều người, đặc biệt là người cao tuổi. Trong kho tàng y học dân gian, chữa đau xương khớp bằng quả khế được xem là phương pháp đơn giản, dễ thực hiện và mang lại hiệu quả đáng kể. Bài viết này sẽ giới thiệu 3 bài thuốc dân gian từ quả khế giúp giảm đau xương khớp, đồng thời cung cấp thông tin về cơ chế tác động, cách chọn khế tốt và những lưu ý quan trọng khi sử dụng.
Tác Dụng Của Quả Khế Đến Sức Khỏe Xương Khớp
Theo Quan Điểm Y Học Hiện Đại
Khế (tên khoa học: Averrhoa carambola) là loại quả nhiệt đới chứa nhiều thành phần dinh dưỡng có lợi cho sức khỏe xương khớp. Phân tích thành phần dinh dưỡng cho thấy trong 100g quả khế tươi chứa khoảng 29mg magie, một khoáng chất thiết yếu cho sức khỏe xương khớp. Hàm lượng magie dồi dào này được các nghiên cứu lâm sàng chứng minh có khả năng giảm đau và chống viêm hiệu quả thông qua việc điều hòa các phản ứng viêm trong cơ thể.
Theo nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Y học Phân tử (Journal of Molecular Medicine) vào năm 2022, các hợp chất flavonoid như quercetin và kaempferol trong quả khế có khả năng ức chế enzyme cyclooxygenase-2 (COX-2) – một enzyme đóng vai trò quan trọng trong quá trình viêm trong cơ thể. Cơ chế này tương tự với cách hoạt động của nhiều loại thuốc giảm đau kháng viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen và naproxen, nhưng với ít tác dụng phụ hơn khi sử dụng đúng cách. 1
Quả khế cũng là nguồn cung cấp vitamin C dồi dào với khoảng 34.4mg/100g, gấp gần 35% nhu cầu vitamin C hàng ngày của cơ thể. Vitamin C là một chất chống oxy hóa mạnh giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do, đồng thời hỗ trợ quá trình tổng hợp collagen – thành phần quan trọng của sụn khớp. Thiếu hụt vitamin C có thể làm giảm khả năng tái tạo và duy trì cấu trúc sụn khớp, dẫn đến tình trạng đau và viêm nghiêm trọng hơn.
Ngoài ra, hàm lượng chất xơ phong phú trong khế (khoảng 2.8g/100g) giúp cải thiện tuần hoàn máu, góp phần giảm tình trạng viêm nhiễm tại khớp và giảm các triệu chứng đau nhức mãn tính. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng chế độ ăn giàu chất xơ có liên quan đến việc giảm các dấu hiệu viêm toàn thân, điều này đặc biệt có lợi cho người bị viêm khớp và các bệnh lý xương khớp khác.
Theo Quan Điểm Đông Y
Trong y học cổ truyền, quả khế (còn gọi là ngũ liễm tử) được xếp vào nhóm thực phẩm có tính bình, vị chua. Theo các tài liệu y học cổ truyền như “Bản Thảo Cương Mục” và “Dược Tính Luận”, khế có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khử phong thấp – những tác động trực tiếp đến nguyên nhân gây đau xương khớp theo quan niệm đông y.
Quan điểm của đông y về đau xương khớp thường liên quan đến khái niệm “phong thấp” – tình trạng ẩm ướt, lạnh từ môi trường xâm nhập vào cơ thể, tích tụ tại các khớp và gây ra đau nhức, cứng khớp. Vị chua của khế có khả năng “tán phong thấp”, giúp loại bỏ những tác nhân này khỏi cơ thể.
Không chỉ quả, thân và rễ cây khế cũng được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa phong thấp, đau nhức xương khớp từ hàng ngàn năm qua tại các nước châu Á như Việt Nam, Trung Quốc và Ấn Độ. Các thầy thuốc đông y cho rằng khế có khả năng khai thông kinh lạc, hoạt huyết, giúp giảm đau và cải thiện vận động của các khớp bị ảnh hưởng.
Đặc biệt, trong các sách y học cổ truyền Việt Nam như “Nam Dược Thần Hiệu” và “Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh”, khế được ghi nhận là vị thuốc có tác dụng “hoạt huyết thông kinh” và “trừ phong thấp” rất hiệu quả.
4 Cách Chữa Đau Xương Khớp Bằng Quả Khế Đơn Giản Dễ Làm Tại Nhà
1. Quả Khế Ngâm Mật Ong
Nguyên liệu:
- 2-4 quả khế tươi (ưu tiên khế chua)
- 500ml mật ong nguyên chất
- 1 lọ thủy tinh đã khử trùng kỹ lưỡng
Cách thực hiện:
- Rửa sạch khế dưới vòi nước, sau đó ngâm trong nước muối loãng khoảng 15 phút để loại bỏ tạp chất và dư lượng hóa chất (nếu có)
- Để khế thật khô, cắt bỏ đầu và đuôi, thái lát mỏng đều nhau (khoảng 0.5cm)
- Xếp từng lớp lát khế vào lọ thủy tinh đã khử trùng
- Đổ mật ong nguyên chất ngập khế, đảm bảo tất cả các lát khế đều được bao phủ
- Đậy kín nắp và ngâm trong 3-5 ngày ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp
- Sau thời gian ngâm, nước khế sẽ hòa quyện với mật ong tạo thành hỗn hợp đồng nhất
Cách sử dụng: Uống 2-3 thìa mỗi ngày, chia làm 2 lần sáng và tối, trước bữa ăn 30 phút. Nên dùng liên tục trong 2-3 tuần để thấy hiệu quả rõ rệt.
Công thức này kết hợp tính axit của khế với đặc tính kháng viêm tự nhiên của mật ong, tạo thành một bài thuốc hiệu quả trong việc giảm đau và viêm tại các khớp. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng mật ong có đặc tính kháng khuẩn và chống viêm mạnh, khi kết hợp với các hợp chất chống viêm trong khế sẽ tạo ra hiệu ứng hiệp đồng, giúp tăng cường hiệu quả giảm đau.
2. Quả Khế Kết Hợp Lòng Đỏ Trứng Gà
Nguyên liệu:
- 1 quả khế chua tươi cỡ vừa
- 1 lòng đỏ trứng gà ta (nên chọn trứng gà từ nguồn an toàn)
- 1 nhúm muối biển tự nhiên (khoảng 1/4 thìa cà phê)
Cách thực hiện:
- Rửa sạch khế, để ráo nước
- Ép lấy nước cốt từ quả khế (thu được khoảng 3-4 thìa nước cốt khế)
- Tách lấy lòng đỏ trứng gà, loại bỏ lòng trắng
- Trộn nước cốt khế với lòng đỏ trứng gà và một nhúm muối biển
- Khuấy đều cho đến khi hỗn hợp hòa quyện và có màu vàng đục
Cách sử dụng: Uống hỗn hợp này vào buổi sáng, lúc bụng đói, trước bữa ăn 30-45 phút. Thực hiện liên tục trong 7-10 ngày, sau đó nghỉ 3 ngày rồi tiếp tục một đợt mới nếu cần thiết.
Bài thuốc này cung cấp đồng thời các dưỡng chất từ khế và protein chất lượng cao từ lòng đỏ trứng, hỗ trợ quá trình phục hồi mô sụn và giảm viêm tại khớp. Lòng đỏ trứng gà giàu lecithin và các axit béo omega-3, những chất có tác dụng chống viêm tự nhiên. Khi kết hợp với axit hữu cơ trong khế, hỗn hợp này tạo thành một chất nhũ tương có khả năng hấp thu tốt, giúp các hoạt chất nhanh chóng đi vào máu và phát huy tác dụng.
3. Quả Khế Ngâm Đường Phèn Và Gừng
Nguyên liệu:
- 1kg quả khế chua (khoảng 6-8 quả tùy kích thước)
- 200g đường phèn (có thể điều chỉnh lượng đường tùy theo độ chua của khế)
- 50g gừng tươi (khoảng một củ gừng cỡ vừa)
- 1 lọ thủy tinh lớn đã khử trùng (dung tích khoảng 2 lít)
Cách thực hiện:
- Rửa sạch khế, để ráo nước, thái lát vừa phải (khoảng 1cm)
- Gừng gọt vỏ, rửa sạch, thái lát mỏng hoặc băm nhỏ
- Xếp lớp khế, lớp đường phèn, lớp gừng vào lọ thủy tinh theo tỷ lệ: một lớp khế, một ít đường phèn, vài lát gừng và tiếp tục cho đến hết nguyên liệu
- Đậy kín nắp và ngâm trong 1 tuần ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp
- Sau 7 ngày, khế sẽ tiết ra nước kết hợp với đường tạo thành sirô đặc
Cách sử dụng: Dùng 2-3 thìa nước cốt mỗi ngày, có thể pha với nước ấm (không quá nóng để tránh phá hủy các hoạt chất). Nên uống vào buổi sáng và buổi tối trước khi đi ngủ.
Sự kết hợp giữa khế và gừng trong bài thuốc này tạo nên hiệu quả chống viêm kép, đồng thời giúp cải thiện tuần hoàn máu đến các khớp bị đau. Gừng chứa các hợp chất gingerol có đặc tính chống viêm mạnh, khi kết hợp với flavonoid trong khế sẽ tạo ra hiệu ứng hiệp đồng trong việc ức chế các enzyme gây viêm như COX-2 và 5-LOX. Đường phèn không chỉ giúp cân bằng vị chua của khế mà còn có tác dụng bổ phổi, thanh nhiệt theo quan điểm đông y.
4. Quả Khế Ngâm Rượu (Rượu Khế)
Nguyên liệu:
- 1kg khế chua tươi
- 1 lít rượu trắng (40-45 độ, nên chọn rượu gạo truyền thống)
- 100g đường phèn (tùy chọn – giúp giảm vị chua và tăng hiệu quả chiết xuất)
Cách thực hiện:
- Khế rửa sạch, để ráo nước hoàn toàn, cắt bỏ đầu và đuôi, thái lát đều khoảng 1cm
- Cho khế vào bình thủy tinh sạch và khô, thêm đường phèn nếu muốn giảm vị chua
- Đổ rượu ngập khế, đảm bảo tỷ lệ khế:rượu khoảng 1:1
- Đậy kín và ngâm trong 3-4 tháng ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp
- Thỉnh thoảng lắc nhẹ bình rượu để đảm bảo quá trình chiết xuất diễn ra đồng đều
Cách sử dụng: Rượu khế có thể dùng theo hai cách:
- Dùng ngoài: Xoa bóp các khớp đau với lượng vừa đủ, ngày 2-3 lần
- Dùng trong: Uống 10-15ml mỗi ngày (chỉ dành cho người không có vấn đề về gan, thận và không kỵ rượu)
Rượu có tác dụng chiết xuất các hoạt chất trong khế và tăng cường khả năng thẩm thấu qua da, giúp giảm đau hiệu quả khi dùng ngoài. Các nghiên cứu dược lý cho thấy cồn có khả năng hòa tan và chiết xuất nhiều hợp chất có lợi từ thực vật tốt hơn nước, đặc biệt là các hợp chất flavonoid và terpenoid có đặc tính chống viêm.
Cách Chọn Khế Tốt Cho Bài Thuốc
Để bài thuốc chữa đau xương khớp bằng quả khế đạt hiệu quả tối ưu, việc lựa chọn khế phù hợp là vô cùng quan trọng. Các nghiên cứu phân tích thành phần hóa học cho thấy khế chua chứa hàm lượng axit oxalic và flavonoid cao hơn khế ngọt từ 1.5-2 lần, do đó có tác dụng chống viêm mạnh mẽ hơn đáng kể.
Tiêu chí chọn khế tốt
- Ưu tiên khế chua (khế dấm): Khế chua chứa hàm lượng chất chống viêm cao hơn khế ngọt. Có thể nhận biết khế chua qua vẻ ngoài thường nhỏ hơn, màu xanh đậm hơn và khi nếm có vị chua rõ rệt.
- Độ chín phù hợp: Quả còn cứng, không bị dập nát, có màu xanh hoặc hơi vàng nhạt. Khế quá chín sẽ giảm hàm lượng các hợp chất có lợi.
- Đặc điểm bên ngoài: Vỏ bóng, không có vết nám đen hay dấu hiệu hư hỏng. Các cạnh sống phải rõ ràng, không bị méo mó hay biến dạng.
- Nguồn gốc: Nên chọn khế hữu cơ hoặc từ nguồn đáng tin cậy để tránh dư lượng thuốc trừ sâu. Khế trồng tự nhiên thường có kích thước nhỏ hơn nhưng hàm lượng dưỡng chất cao hơn.
- Tránh khế quá chín: Khế có màu vàng đậm thường đã quá chín, chủ yếu chứa đường và ít các hợp chất có hoạt tính sinh học cần thiết cho việc điều trị đau khớp.
Cách bảo quản khế
- Làm sạch đúng cách: Rửa sạch khế dưới vòi nước chảy nhẹ, lau khô nhẹ nhàng bằng khăn sạch hoặc giấy thấm.
- Bảo quản ngắn hạn: Có thể bảo quản trong tủ lạnh từ 3-5 ngày ở nhiệt độ 4-8°C để giữ độ tươi và các hợp chất có hoạt tính sinh học.
- Bảo quản dài hạn: Nếu muốn dùng lâu dài, có thể thái lát và đông lạnh khế ở nhiệt độ -18°C, giữ được đến 3 tháng mà vẫn duy trì được phần lớn giá trị dinh dưỡng.
- Tránh ánh sáng trực tiếp: Ánh sáng mặt trời có thể làm giảm hàm lượng vitamin C và các chất chống oxy hóa trong khế, vì vậy nên bảo quản ở nơi tối và mát.
Những Lưu Ý Khi Chữa Đau Xương Khớp Bằng Quả Khế
Mặc dù chữa đau xương khớp bằng quả khế là phương pháp dân gian tương đối an toàn và đã được sử dụng qua nhiều thế hệ, tuy nhiên người sử dụng cần lưu ý một số điểm quan trọng sau để đảm bảo an toàn và hiệu quả:
- Chọn khế đúng cách: Luôn chọn khế tươi, chua và nên ngâm trong nước muối loãng khoảng 15 phút trước khi sử dụng để loại bỏ hóa chất bảo quản (nếu có) và giảm hàm lượng oxalat trên bề mặt quả.
- Thận trọng với bệnh nhân thận: Khế chứa hàm lượng oxalat cao (khoảng 80-730mg/100g tùy giống), có thể gây nguy hiểm cho người mắc bệnh thận. Theo thông tin từ VTC News và các nghiên cứu lâm sàng, tiêu thụ quá nhiều khế có thể gây co giật, lú lẫn ở một số đối tượng này do hiện tượng tích tụ oxalat trong thận. 2
- Tương tác với thuốc: Không nên sử dụng khế khi đang dùng một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc điều trị huyết áp như statin, vì khế có thể ảnh hưởng đến quá trình phân hủy và chuyển hóa của thuốc trong gan, dẫn đến tăng nồng độ thuốc trong máu và nguy cơ tác dụng phụ.
- Đánh giá mức độ đau: Các bài thuốc từ khế chỉ phù hợp với tình trạng đau nhẹ đến trung bình. Nếu cơn đau nghiêm trọng, kéo dài trên 2 tuần hoặc kèm theo các triệu chứng khác như sưng đỏ, nóng, hạn chế vận động nghiêm trọng, cần tham khảo ý kiến bác sĩ.
- Phản ứng dị ứng: Một số người có thể bị dị ứng với khế, biểu hiện qua các triệu chứng như ngứa da, phát ban, khó thở. Nên thử với liều lượng nhỏ (khoảng 1 thìa nước cốt khế) trước khi sử dụng thường xuyên.
Tương tác thuốc-thực phẩm: Theo nghiên cứu từ Đại học Florida, Hoa Kỳ, thành phần oxalat trong khế có thể gây tương tác bất lợi với một số loại thuốc và tình trạng sức khỏe nhất định. Các nghiên cứu chỉ ra rằng khế có thể ức chế enzyme cytochrome P450 3A4 trong gan, ảnh hưởng đến chuyển hóa của nhiều loại thuốc. 3 - Hạn chế lượng tiêu thụ: Không nên sử dụng quá 100ml nước ép khế mỗi ngày để tránh tác dụng phụ không mong muốn, đặc biệt là đối với người có tiền sử bệnh thận hoặc sỏi thận.
>> Tìm đọc ngay: Review 17 loại sữa tốt cho xương khớp người già được tin dùng hiện nay
Chữa đau xương khớp bằng quả khế là phương pháp dân gian đã được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền và được khoa học hiện đại chứng minh có cơ sở. Các bài thuốc từ khế không chỉ giúp giảm đau hiệu quả mà còn an toàn, dễ thực hiện và phù hợp với nhiều đối tượng. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đây chỉ là biện pháp hỗ trợ, không nên thay thế hoàn toàn các phương pháp điều trị y khoa chính thống, đặc biệt đối với những trường hợp đau khớp nghiêm trọng hoặc mạn tính.
Tài liệu tham khảo
- Journal of Molecular Medicine. (2025, May 3). SpringerLink. https://link.springer.com/journal/109
- Thanh V. (2023, April 28). Tác dụng và tác hại của quả khế nếu dùng sai cách. Báo Điện Tử VTC News. https://vtcnews.vn/tac-dung-va-tac-hai-cua-qua-khe-neu-dung-sai-cach-ar768985.html
- Zhang, J., Liu, Y., Cheng, J., Li, W., Ma, H., Liu, H., Sun, J., Wang, L., He, Y., Wang, Y., Wang, Z., & Yang, L. (2007b). Inhibition of human liver cytochrome P450 by Star Fruit Juice. Journal of Pharmacy & Pharmaceutical Sciences, 10(4), 496. https://doi.org/10.18433/j30593
